Dr. İbrahim KARAER
Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan Uluborlu kazası vakıfları hakkındaki defterleri incelemeye devam ediyoruz. Bu yazımızda, EV.d 22020 numaralı ve 24 Rabiul-ahir1288 – 25 Cemaziyel-evvel 1288 (13 Temmuz 1871- 12 Ağustos 1871) tarihli Isparta maa-Burdur sancağı dahilinde kain evkaf-ı şeriften seksen yedi senesi Temmuz zarfında vuku bulan ferağ ve intikalden hasıl olan rüsumat, varaka-i baha ve kalemiyyenin miktarını havi defteri değerlendireceğiz. Dört yapraklı defterde 21 vakıf kayıtlıdır. Bu vakıflardan dördü Isparta’da biri Eğirdir’de, biri Keçiborlu’da, on beş tanesi de Uluborlu kazası ve köylerinde bulunduğu görülüyor. Defterin başlangıcında Isparta ve Burdur Sancağında bulunan vakıfları kapsadığı ifade edilmesine rağmen, defterde Burdur’a ait herhangi bir vakıf kaydı yoktur.
Bu defterden, Isparta sancağında 1871 yılında faal olan 21 vakıf hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Defterde kayıtlı vakıflar, bulundukları kaza, nahiye ve köy isimlerine göre aşağıda sıralanmıştır:
Isparta Kazası Vakıfları
Isparta’da Defterdar Abdurrahman Efendi Mescid-i Şerif Vakfı
Isparta’da Hızır Abdal Zaviyesi Vakfı
Isparta’da Kutlu Bey Cami-i Şerif Vakfı
Isparta Kazası kasabasında Sadiye Bukası Vakfı
Eğirdir Kazası Vakıfları
Eğirdir’de Şeyhü’l-islam el-Berdai Hazretleri Vakfı
Keçiborlu Nahiyesi Vakıfları
Keçiborlu nahiyesinde Emrem ve Abdurrahman Seydi Vakfı
Uluborlu Kazası Vakıfları
Uluborlu Kazası kasabasında Alemdar Zaviyesi Vakfı
Kaza-i mezburda Efendi Sultan Zaviyesi Vakfı
Kaza-i mezburda Evliya Paşa Zaviyesi Vakfı
Kaza-i mezburda İshak Paşa Zaviyesi Vakfı
Uluborlu kazası kasabasında Gargulala Medresesi Vakfı
Uluborlu kazasında Çelebi Hacı Mehmet Mescid-i Şerif Vakfı
Uluborlu kazası Kabal Mescid-i Şerif Vakfı
Bisse (Başköy)
Uluborlu kazası kasabasında (Bisse Köyünde) Bula Hatun Zaviyesi Vakfı
Kabaca-i Kebir (Büyükkabaca)
Kaza-i mezburda (Kabaca-i Kebir Köyünde) Çaylak Kuyusu Vakfı
Senirkent
Uluborlu kazası kasabasında (Senirkent köyünde) Şeyh Ahmet Zaviyesi Vakfı
Kaza-i mezburda Senirkent karyesinde Elperek Cami-i Şerif Vakfı
Karye-i mezkurda (Senirkent köyünde) Ahi Hüseyin Zaviyesi Vakfı
Yassıviran (Yassıören)
Uluborlu kazasında Yassıviran karyesinde İskender Paşa Cami-i Şerif Vakfı
Uluborlu kazasında (Yassıviran köyünde) Baba Garkın Zaviyesi Vakfı
Karye-i mezburda (Yassıviran köyünde) Zekeriya Zaviyesi Vakfı
22020 numaralı Evkaf Defterinde bazı vakıfların bulundukları yerler hatalı yazılmıştır. Mesela; Bisse (Başköy)’deki Bula Hatun Zaviyesi ve Senirkent köyündeki Şeyh Ahmet Zaviyesi Uluborlu kazası kasabasında, yani Uluborlu şehir merkezinde gösterilmiştir. Kabaca-i Kebir köyündeki Çaylak Kuyusu Vakfı da kaza-i mezburda (Kaza merkezinde) yazılmıştır. Evkaf defterlerindeki bu tür hatalı yazımlar, araştırmacıları bazen yanıltmaktadır. Mesela; Bisse (Başköy)’deki Bula Hatun Zaviyesinin Uluborlu şehir merkezinde bulunduğuna dair görüşler beyan edilmiştir.
Defterin sonunda yukarıda sözünü ettiğimiz 21 vakıfta yapılan ferağ, intikal ve benzeri işlemlerden 3.303 guruş gelir elde edildiği; bundan varaka-i baha, kalemiye, evkaf müdürü ve tevliyet hisseleri için 893 guruş ile yoklama masrafı karşılığı 118 guruşun; 3.303 guruştan düşülerek geriye kalan 2.291 guruşun hazine-i celileye gönderildiği belirtilmiştir. Vakıflarda yapılan ev, tarla vb. ferağ ve intikal işlemlerinin, işlem yapılan gayrimenkulün kıymetine göre ücretlendirildiği anlaşılmaktadır.
Defterde kayıtlı bilgiler sırasıyla aşağıda verilmiştir.
1- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Isparta Kazası kasabasında Sadiye Bukası Vakfında; iki ferağ işleminden 8 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden yoklama masrafı karşılığı 2 guruş düşüldükten sonra 6 guruş kalmıştır.
2- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Eğirdir’de Şeyhü’l-islam el-Berdai Hazretleri Vakfında; bir ferağ işleminden 19 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 1 guruş 20 para evkaf müdürü hissesi, 3 guruş 30 para tevliyet hissesi ve 1 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 12 guruş 30 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 5 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 3,30 guruş
Varaka 3 guruş
Kalemiye 1 guruş
3- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Isparta’da Defterdar Abdurrahman Efendi Mescid-i Şerif Vakfında; bir ferağ işleminden 304 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 30 guruş evkaf müdürü hissesi ve 1 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 273 guruş kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 129 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 150 guruş
Varaka –
Kalemiye 1 guruş
4- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Uluborlu kazası kasabasında Gargulala Medresesi Vakfında; kırk üç ferağ işleminden 700 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 54 guruş 14 para evkaf müdürü hissesi, 131 guruş tevliyet hissesi ve 44 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 470 guruş 26 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 167,18 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 131,20 guruş
Varaka 132 guruş
Kalemiye 44 guruş
5- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Uluborlu kazası Kabal Mescid-i Şerif Vakfında; bir ferağ işleminden 94 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 9 guruş evkaf müdürü hissesi, 22 guruş tevliyet hissesi ve 1 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 61 guruş 20 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 35 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 22 guruş
Varaka 3 guruş
Kalemiye 1 guruş
6- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak kaza-i mezburda Senirkent karyesinde Elperek Cami-i Şerif Vakfında; on sekiz ferağ işleminden 927 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 84 guruş 20 para evkaf müdürü hissesi, 213 guruş 30 para tevliyet hissesi ve 18 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 610 guruş 30 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 325 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 213,30 guruş
Varaka 54 guruş
Kalemiye 18 guruş
7- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak karye-i mezkurda Ahi Hüseyin Zaviyesi Vakfında; altı ferağ ve intikal işleminden 229 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 19 guruş 30 para evkaf müdürü hissesi, 51 guruş 10 para tevliyet hissesi ve 6 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 152 guruş kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 76,30 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 51,10 guruş
Varaka 18 guruş
Kalemiye 6 guruş
8- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Uluborlu Kazası kasabasında Alemdar Zaviyesi Vakfında; üç ferağ ve intikal işleminden 54 guruş gelir elde edilmiş; 3 guruş 30 para evkaf müdürü hissesi, 10 guruş 25 para tevliyet hissesi ve 3 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 37 guruş 15 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 14 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 10,25 guruş
Varaka 9 guruş
Kalemiye 3 guruş
9- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Uluborlu kazası kasabasında (Bisse Köyünde) Bula Hatun Zaviyesi vakfında; on bir ferağ ve intikal işleminden 190 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 13 guruş 44 para evkaf müdürü hissesi, 36 guruş 25 para tevliyet hissesi ve 11 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 128 guruş 21 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 48,26 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 36,25 guruş
Varaka 33 guruş
Kalemiye 11 guruş
10- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Uluborlu kazası kasabasında (Senirkent köyünde) Şeyh Ahmet Zaviyesi Vakfında; beş ferağ ve intikal işleminden 140 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 12 guruş evkaf müdürü hissesi, 30 guruş tevliyet hissesi ve 5 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra hazineye 93 guruş kalmıştır. Defterde kalan paranın dağılımı gösterilmemiştir.
11- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Uluborlu kazasında (Yassıviran köyünde) Baba Garkın Zaviyesi Vakfında; altı ferağ ve intikal işleminden 64 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 4 guruş evkaf müdürü hissesi, 10 guruş tevliyet hissesi ve 6 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 44 guruş kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 10 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 10 guruş
Varaka 18 guruş
Kalemiye 6 guruş
12- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Karye-i Mezburda (Yassıviran köyünde) Zekeriya Zaviyesi Vakfında; üç ferağ ve intikal işlemi yapılmış: 107 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 9 guruş 20 para evkaf müdürü hissesi, 23 guruş 30 para tevliyet hissesi ve 3 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 70 guruş 30 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 35 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 23,30 guruş
Varaka 9 guruş
Kalemiye 3 guruş
13- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Uluborlu kazasında Çelebi Hacı Mehmet Mescid-i Şerif Vakfında; bir ferağ işleminden 4 guruş gelir elde edilmiş, bundan yoklama masrafı karşılığı 1 guruş düşüldükten sonra geriye 3 guruş kalmıştır.
Bu vakfın adında terdeddüt hasıl olmuştur. Çelebi adı Cabi gibi yazılmıştır. Daha önceki evkaf defterlerinde Uluborlu’da Çelebi Mescid-i Şerif Vakfından haberdarız. Bu vakfın, Çelebi Hacı Mehmet Mescid-i Şerif Vakfı ile aynı vakıf olması gerekir.
14- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak kaza-i mezburda Evliya Paşa Zaviyesi Vakfında; bir ferağ işleminden 16 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 1 guruş evkaf müdürü hissesi ve 1 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 14 guruş 10 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 4 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 4,10 guruş
Varaka 3 guruş
Kalemiye 1 guruş
15- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak kaza-i mezburda Efendi Sultan Zaviyesi Vakfında; bir ferağ işleminden 129 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 12 guruş 20 paraevkaf müdürü hissesi, 31 guruş 10 para tevliyet hissesi ve 1 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 84 guruş 10 kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 59 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 31,10 guruş
Varaka 3 guruş
Kalemiye 1 guruş
16- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak kaza-i mezburda İshak Paşa Zaviyesi Vakfında; bir ferağ işleminden 79 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; 7 guruş 20 para evkaf müdürü hissesi ve 1 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra 70 guruş 20 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 29 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 37 guruş
Varaka 3 guruş
Kalemiye 1 guruş
17- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Uluborlu kazasında Yassıviran karyesinde İskender Paşa Cami-i Şerif Vakfında; beş ferağ ve intikal işlemi yapılarak 54 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; beşte bir evkaf müdürü hissesi 3, tevliyet hissesi 9 ve yoklama masrafı karşılığı 4 guruş düşüldükten sonra 36 guruş 28 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 11 guruş 8 para
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 9 guruş
Varaka 12 guruş
Kalemiye 4 guruş
18- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak kaza-i mezburda (Kabaca-i Kebir Köyünde) Çaylak Kuyusu Vakfında; iki ferağ işleminden 23 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden evkaf müdürü hissesi 1 guruş, tevliyet hissesi 3 guruş ve yoklama masrafı karşılığı 2 guruş düşüldükten sonra 15 guruş, 30 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 4 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 3,30 guruş
Varaka 6 guruş
Kalemiye 2 guruş
19- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Isparta’da Hızır Abdal Zaviyesi Vakfında; dört ferağ ve intikal işleminden 111 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; evkaf müdürü hissesi 9 guruş 20 para, tevliyet hissesi 23 guruş 30 para ve yoklama masrafı karşılığı 4 guruş düşüldükten sonra 73 guruş, 30 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 34 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 23,30 guruş
Varaka 12 guruş
Kalemiye 4 guruş
20- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Keçiborlu nahiyesinde Emrem ve Abdurrahman Seydi Vakfında; bir ferağ işleminden 34 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; evkaf müdürü hissesi 3 guruş, tevliyet hissesi 7 guruş 20 parave yoklama masrafı karşılığı 1 guruş düşüldükten sonra 22 guruş 20 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 13 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 7 guruş
Varaka 3 guruş
Kalemiye 1 guruş
21- Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Isparta’da Kutlu Bey Cami-i Şerif Vakfında; bir ferağ işleminden 16 guruş gelir elde edilmiştir. Bu gelirden; beşte bir evkaf müdürü 1 guruş, tevliyet hissesi 3 guruş ve yoklama masrafı olarak 1 guruş düşüldükten sonra 11 guruş 5 para kalmıştır.
Bu paranın dağılımı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir:
Hisse-i hazine-i gayr-i ez hums karşılığı 4 guruş
Hisse-i katib ve cabi ve ruznamçe 3,05 guruş
Varaka 3 guruş
Kalemiye 1 guruş
Toplam 3.303 guruş
Evkaf Müdürü, tevliyet hissesi vb. 893 guruş
Yoklama masrafı karşılığı 118 guruş
Kalan 2.291 guruş
Isparta sancağı dahilinde kain evkaf-ı şer’iyeden seksen altı senesi şehri Temmuz zarfında vuku bulan liva-i mezkur evkaf müdürü Ahmet Faik Efendinin marifetiyle rüyet ve icra kılınmış olan ferağ ve intikalden hasıl olan rüsumat, varaka-i baha ve kalemiye ber-muceb bala üç bin üç yüz üç guruş otuz paraya baliğ olarak hisse ü tevliyet hasılı olan sekiz yüz doksan üç guruş yirmi beş para ile yoklama masrafı karşılığı yüz on sekiz guruş ba-tenzil mütebaki iki bin iki yüz doksan bir guruş otuz beş para bu kere (..) olunarak ve temessükleri tanzim ve irsal buyrulmak üzere yüz on sekiz kıta ilm ü haber ve cedvelleri bir zarf derununa vaz’ kılınarak Isparta postanesine teslimen takdim ve tesyar hazine-i celile kılınmış olmakla icra-yı icabı babında emr ü ferman hazreti menlehül emrindir. 24 Cemaziyel ahir 1288 / 28 Ağustos 1287 (9 Eylül 1871)
İşbu defter merbuten canib-i hazineye irsal kılınmış olan ilmühaber cedvelleriyle tasdik olundukta derun-ı defterde muharrer mebaliğ ilmühaber cedvellerine mutabık ve ahz olunan harçlar nizamına muvafık olmakla bu surette hesab ve iktizası varidat idaresinden derkenarda muhtacdır 26 Zilhicce 1290 / 2 Şubat sene 1289 (14 Şubat 1874).
Sonuç
22020 numaralı evkaf defterindeki kayıtlı bilgiler burada sona eriyor. Bu defter, 1871 yılında Isparta sancağında faal olan 21 vakıfta yapılan ferağ ve intikal işlemleri hakkında bilgi vermesi bakımından önemlidir. Vakıflarda yapılan ferağ ve intikal işlemlerinden alınan ücretlerden, mütevvelli hissesi hariç, diğer ücretlerin hazineye gelir kaydedildiği anlaşılıyor.
NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.
Dr. İbrahim KARAER
ANKARA, 18 Mart 2023
Yorum bulunmamaktadır.