Dr. İbrahim KARAER
Isparta ili Senirkent ilçesi Uluğbey köyündeki Veli Baba Dergahı ile ilgili Haşim Öztoprak Arşivindeki belgeleri okumaya devam ediyoruz. Belgeler okundukça Haşim Öztoprak Arşivindeki belgelerin üzerindeki sis perdesi aralanmaktadır. Arşiv belgeleri arasında bundan önce yayımladığımız dört bölümde olduğu gibi, bu bölümde de Veli Baba Değirmeni, İlegüb köyü a’şarının Veli Baba Zaviyesine tahsisi ile ilgili evrak ve notlar ile maaş makbuzu, evrak pusulası ve bilgi notları ile sıkça karşılaştık. Bu bölümde, Veli Baba külliyesindeki caminin 1208 (1793/1794) yılında Hacı Mehmet Ağa tarafından tamamlandığına dair Sicil-i Osmani kaynaklı bilgi, bir dua metni, Mehmet Takiyüddin Efendinin mecid nişanı ile ödüllendirilmesi için yazılan üç teklif yazısı dikkat çekmektedir. Bunlardan bir kısmını okuduk, çoğunu kısa kısa kısa değerlendirerek Uluğbey halkı ve bilim alemini bilgilendirmeye çalıştık.
Not: Önceki yazılarımızda belirttiğimiz gibi Haşim Öztoprak arşivindeki belgeleri flaşdiskteki fotoğraflardan okuyoruz. Kaliteli çekim yapabilmek için her belgeden birden fazla fotoğraf çekilmiştir. Belgelere erişim için, bu fotoğrafların numaralarına atıf yapılmıştır.
239 numaralı fotoğraf; Meşihat Dairesi evrak pusulasıdır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 239).
240 numaralı fotoğraf; 26 Nisan 1321 (9 Mayıs 1905) tarihli “karar-ı tedkikat” başlıklı bilgi notu pusulasıdır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 240).
241 numaralı fotoğraf; Veli Baba Dergahı Mütevelli ve Postnişini Mehmet Takiyüddin Efendiye ait 27 Şubat 1324 (12 Mart 1909) tarihli 450 guruş maaş makbuzudur (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 241).
242 numaralı fotoğraf; Maliye Nezareti celilesinin 1324 (1908/1909) yılı …tarih ve …numaralı yazısı mucebince 450 guruş ödendiğine dair Mal Müdürünün bilgi notudur (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 242).
243 numaralı fotoğraf; Senirkentli Mehmet Ali oğulları Mehmet, Ali ve Mustafa tarafından müdahale ve gasp edilen Yassıviran köyü sınırları dahlinde bulunan Veli Baba değirmeniyle ilgili Uluborlu Bidayet Mahkemesi Riyasetine verilen dilekçe suretidir. Dilekçe tarihi ve imza sahibi belli değildir. Ancak yazının içeriğinden dilekçenin Takiyyüddin Efendiye ait olduğu anlaşılmaktadır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 243).
244 numaralı fotoğraf; boş sayfa üzerinde “Senirkentliler ile Ceza Mahkemesinde vaki olan muhakememizin zabıt suretleridir” notu yazmaktadır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 244).
245-246 numaralı fotoğraflar; Veli Baba Cami-i şerifinin inşası hakkında “Sicil-i Osmani” adlı kitap kaynak gösterilerek verilen bilgidir. Söz konusu kaynağa göre; Veli Baba Dergahındaki cami, 1208 yılında Hacı Mehmet Ağa tarafından tamamlanmıştır (EKLER: Belge-1 Haşim Öztoprak Arşivi nu. 245).
247-248 numaralı fotoğraflar; Veli Baba Değirmeni hakkında Meşihat makamına yazılmış dilekçe suretidir. Dilekçe tarihi ve imza sahibi belli değildir. Ancak belgenin içeriğinden söz konusu dilekçenin, 1901 yılı veya sonrasında Veli Baba Dergahı Mütevellisi Takiyüddin Efendiye ait olma ihtimali kuvvetlidir (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 247-248).
249-254 numaralı fotoğraflar; dua metnidir (EKLER: Belge-2 Haşim Öztoprak Arşivi nu. 249-254).
255 numaralı fotoğraf, Müderris Takiyüddin Efendinin tarik maaşına 7 Ağustos 1316 (20 Ağusto 1900) tarihi itibariyle yüz kırk buçuk guruş zam yapıldığına dair Şeyhülislam imzalı 29 Rabiul-ahir 1318 (26 Ağustos 1900) tarihli yazıdır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 255).
256-262 numaralı fotoğraflar; Uluğbey köyü a’şarının Veli Baba Dergahına tahsisi ile ilgili Şurayı Devlet (Danıştay) Başkanlığına verilen dilekçe suretidir. Söz konusu dilekçede; İlegüb köyü arazisinin 984 (1576/1577), 1053 (1643/1644) ve 1057 (1647/1648) tarihlerinde Veli Baba Zaviyesine ihsan edildiği; Veli Baba Zaviyesi şeyhleri sayıldıktan sonra 1227 (1812) yılında yeni bir ferman-ı ali ile İlegüb köyü a’şarının zaviyeye tahsis edildiği; 3 Rabiul-evvel 1324 (27 Nisan 1906) tarihli mahkeme kararına göre; söz konusu İlegüb köyü a’şarının Veli Baba Zaviyesine tahsis edilmesi gerekirken Maliye Nezareti Arazi-i Mevkufe Komisyonunun buna itiraz ettiği; dağdan bir buçuk saat mesafeden gelen suyollarının tamir ve tamamlanması için paraya ihtiyaç olduğu ve mahkeme kararının uygulanması talep edilmiştir. Söz konusu dilekçe suretinde tarih ve imza sahibi belirtilmemiştir. Söz konusu dilekçenin, Takiyüddin Efendi tarafından 1908 yılından sonra yazılmış olma ihtimali kuvvetlidir (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 256-262).
263-279 numaralı fotoğraflar; Mehmet Takiyüddin Efendinin mecid nişanı ile ödüllendirilmesi hakkında teklif yazılarıdır. (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 263-279). Veli Baba Dergahı Mütevelli ve Postnişini Mehmet Takiyüddin Efendinin 1906 yılında Osmani ve Mecidi Nişanı Zişanları ile ödüllendirildiğini biliyoruz. Haşim Öztoprak Özel Arşivinde bulunan bu belgeler, Takiyüddin Efendinin ödüllendirilmesiyle ilgili teklif yazılarıdır (EKLER: belge 3 ve 4 Haşim Öztoprak Arşivi nu. 269-279).
265-267 numaralı fotoğraflar; kişisel fotoğraftır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 265-267).
280 numaralı fotoğraf; üzerinde toplama işlemi yapılmış, herhangi bir açıklama olmayan pusuladır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 280).
281-282 numaralı fotoğraf; daha önce okuduğumuz, Takiyüddin Efendinin oğlu Hakkı Efendiye yazdığı mektuptur (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 281-282).
283 numaralı fotoğraf; evrak pusulasıdır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 283).
284 numaralı fotoğraf; üzerinde “Vakıf değirmene dair varid olan ilam suretidir” notu yazan bilgi notudur (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 284).
285-295 numaralı fotoğraflar; Veli Baba Değirmeni hakkında Rumi 1325 (1909/1910) yılına ait mahkeme kararı ve eklerine ait suretlerdir. (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 285-295).
296 numaralı fotoğraf; 20 Temmuz 1325 (2 Temmuz 1909) tarihli posta zarfıdır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 296).
297-298 numaralı fotoğraflar; ehli beyt ve cömertlikle ilgili söylenmiş sözlerle ilgili Arapça belgedir (EKLER: Belge-5 Haşim Öztoprak Arşivi nu. 297-298).
299-303 numaralı fotoğraflar: Kurban bayramı vaazıdır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 299-303).
304 numaralı fotoğraf; üç satırlık bilgi notu. Yazılar silik okunamadı (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 304).
305-307 numaralı fotoğraflar; Veli Baba Değirmeni hakkında Adliye ve Mezahib Nezareti Umum Hukuk Müdüriyetine yazılmış 28 Cemaziyel-evvel 1322 (10 Ağustos 1904) ve 23 Ağustos 1332 (5 Eylül 1916) tarihli iki yazı suretidir (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 305-306).
308 ve 309 numaralı fotoğraflar; Veli Baba Vakfına ait değirmen ile ilgili Uluborlu Niyabet-i şer’iyesinden Liva Mudde-i Umumiliğine yazılan iki sayfalık yazıdır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 308-309).
310 numaralı fotoğraf; Uluborlu Bidayet Mahkemesi Reisi Hasan Hüsnü bin Ahmed’in 24 Nisan 1320 (7 Nisan 1904) tarihli bilgi notudur (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 310).
311-313 numaralı fotoğraflar; Uluborlu Şer’iye mahkemesi ilamı hakkında Veli Baba Dergahı Mütevellisi Mehmet Takiyüddin Efendinin 9 Muharrem 1316 (30 Mayıs 1898) tarihli dilekçesi ve bu dilekçenin tezekkür olunduğuna dair 10 Şevval 1319 (20 Ocak 1902) tarihli yazıdır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 311-313).
314 numaralı fotoğraf; “itası 12 Muharrem sene 1316 (2 Haziran 1898)” yazan bilgi notudur (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 314).
315 numaralı fotoğraf; Veli Baba değirmeniyle ilgili yapılan yazışmalarla ilgili kısa notlardır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 315).
316 numaralı fotoğraf; Yassıviran sınırları dahilinde bulunan Veli Baba Değirmeni davası hakkındadır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 316).
317-319 numaralı fotoğraflar; Takiyüddin Efendinin Veli Baba Değirmeni ile ilgili Fetvahaneye; maaşına zam yapılması için Meşihat-penahiye yazdığı dilekçe suretleridir. Dilekçe suretlerinde tarih ve isim belirtilmemiştir (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 317-318).
320 numaralı fotoğraf; Dahiliye Nezaretinden, Konya Vilayeti Dahiliye Müdürlüğüne yazılan 27 Kanun-ı sani 1317 (9 Şubat 1902) tarihli yazıda; Veli Baba Zaviyesi vakfına ait değirmene Senirkentli Himmet oğulları tarafından tecavüz edildiğine dair Mehmet Takiyüddin Efendinin dilekçesinin tetkiki istenmiştir. Aynı evrak üzerinde değirmenle ilgili Adliye Nezaretinden Konya Vilayeti İstinaf Müdde-i Umumiliğine yazılan 29 Kanun-ı sani 1317 (11 Şubat 1902) tarihli yazı mevcuttur (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 320).
321-322 numaralı fotoğraflar; 14 Recep 1327 (1 Ağustos 1909) tarih ve 149 numaralı Uluborlu Kazası Niyabet-i Şer’iyesinden yazılan yazı suretidir (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 321-322).
323-324 numaralı fotoğraflar; Veli Baba Vakfına ait Yassıviran köyü sınırları dahilinde bulunan değirmene Senirkentli Himmet oğullarının tecavüzleri hakkında 6 Şubat 1310 (18 Şubat 1895) tarihli Konya Vilayeti İdare Meclisi kararı suretidir (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 323-324).
325 numaralı fotoğraf; “Konya Evrak Müdürü İlhami el-hac Ömer Efendi (..)” yazılı pusuladır (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 325).
326 numaralı fotoğraf; Nezaret-i Evkafı Hümayun Mesarifat Dairesinden Meşihat-penahi ve Maliye Nezaretine yazılan; Uluğbey köyü a’şarının Veli Baba Dergahına tashihi hakkında 4 Mayıs 1325 (17 Myıs 1909) tarihli Evkaf-ı Hümayun Nazırının tezkiresinin suretidir (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 326).
327 numaralı fotoğraf; Şeyhü’l-islam Mehmet Sahib Efendinin Uluborlu Kazası Naibine yazdığı 21 Temmuz 1315 (2 Ağustos 1899) tarihli emir suretidir (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 327).
328-329 numaralı fotoğraf; Bab-Ali Dersaadt-i Uzma Divan-ı Hümayun’da kayıtlı evasıt-ı Cemaziyel ahir 1227 (Haziran 1812) tarihli İlegüb köyü a’şarının Veli Baba Zaviyesine tahsis edildiğine dair emr-i ali suretidir. (Haşim Öztoprak Arşivi nu. 328-329).
SONUÇ
Senirkent ilçesi Uluğbey köyündeki Veli Baba Dergahı ile ilgili seri yazımızı, alışılmışın dışında bir tarzda kaleme aldığımızın farkındayız. Bugüne kadar bilinmezliğini koruyan Haşim Öztoprak Arşivindeki belgeleri, bilim alemine sunmak için böyle bir yolu tercih ettik. Bu tarzımız, bazı okuyucuları sıkmış olsa da çalışma sonuçlandığında; hem Veli Baba Dergahı ile ilgili bazı belgeler hakkında bilgi sahibi olacak, hem de Haşim Öztoprak Arşivinin kataloğu hazırlanmış olacaktır. Haşim Öztoprak Arşivi kataloğu tamamlandığında; daha derli toplu ve bazı konularda daha derinlemesine araştırma yapılmasına imkan sağlanacaktır.
EKLER
Belge 1
Belge yer numarası: Haşim Öztoprak Arşivi nu. 245-246.
fi’s Sicil-i Osmani el-vaki fi bab-ı el-ali cild 4, sayfa 610, Veli Dede ve kezalik cild 4, sayfa 360 Mürteza Paşa Zor olan cami-i şerif baki bila ikmalin ke-ma buniye cidarihi ila zemeni Sünbül zade (Ancak cami-i şerif tamamlanmadan duvarları yapılmış biçimde Sünbülzadenin zamanına kadar kalmıştır). Şeyh Nebi Dede ibn-i es-Seyyid Mehmet Buruci ibn-i es-Seyyid Sünbülzade Ahmet Paşam ve ataları berat-ı mücedded min tarafi’l- kadı’l-asker bi-Anado fi tarih semaniye (semaniyetun) ve mieteyn ve elf (1208) bi-cami el-hac Mehmet Ağa min Antalya ikmali cami’ül-şerif’ül-mezkur ahşaben fe-li-za kütibe fi hazinet’il-evkaf (tahtadan olarak bu nedenle evkaf hazinesine yazılmıştır. Cami-i Hacı Ağa temmet (tamamladı)
Mühür
(Bu Belgenin okunmasında ve Türkçeye çevrilmesine katkıda bulunan Sayın Osman Nuri Mete’ye teşekkür ederim).
Belge 2
Belge yer numarası: Haşim Öztoprak Arşivi nu. 249-254
Euzübillahişşeytanirracim Bismillahirrahmenirrahim
Elhamdülillahi rabbil alemin vessatü vesselamu ala murseline muhammedin ve ala elihi ve evlada ve ezvecihi ve ehli beyt mutahharaniye mazi ve müstakbel sıdk-ı ihlas ile ittibaiye (..) evvel gününde sahibü’z-zaman hubb’ul kayyum ur rahman delil-i hadi-e burhan nizam-ı alem on iki imam ve on dört masum efendilerimizin damen-i paklarına pür-taksir bir/ben acizi ahdimiz zamanında kusurlarımızın affını seyyiatimizin mahvını matemlerimizin kabulünü ol zat-ı muhteremlerin himmetlerinin ihtiyaçlarımızı temin bari teala ihsan ve inayet eyle basar gözüyle şahsi hüviyetlerini la-nazar basiretle aynen müşahede itikad-ı merri olarak bizi müvesvis a’vanı şeytandan emin eyle ve şu meclisimizi bir can bir ten cana temiz kabul eyle ve bu meclis-i can göklerden azimet eden ihvan ba-Havva kardeşlerimizin ve uzaktan ve yakından ba-elvecahe isbat-ı vücud edemeyüb gönülden aşk ile arz eden karındaşların da ne gibi haklı hayırlı muratları var ise Mevla ihsan eyle evladı olmayan ihvanlara hayırlı evlad, evladı olanların da evlatlarını alem-i kamil ehli beyte on iki imama muhabbetlerini ziyade eyle ve müddet-i ömrümüzde can bedende kaim iken bizi masiva ağva ile demeyüb zikirlerimizin evvela on iki imama emanlarımızın Haticet’ül kübra ve Fatımetüz Zehranın şefaatlerine nail eyle tekrar tekrar cümle bugünlere evlad-ı iyalimizle beraber matem-i cedid? etmeği nasib ve müyesser eyle ve bizden evvel geçen arifan aşikan sadıkan sultanların da himmetlerini üzerlerimizde hazır ve nazır eyle bu yolu erkanı ve armağan (..) bize öğreten meşayih-i azamların da ruhlarını şad-ı handan eyle kurbunda (yakınında) bulunduğumuz kutbu’l-arifin gavs’ul vasilin cihan hazinedarı Veli Baba Sultan Efendimizin kusurlarımızın affını eyle duamızı kabul eyle ve hayyen ve meyyiten kurbundan baid eyle Allah zülcelal hazretleri bizleri ikilikten kurtarıp birlik sülukuna salik eyle on iki imam hazeratı ehli beytin sevgisini kalbimize isal gecelerimizi kaim gündüzlerimizi saim eyle ve kurbanın ve çerağın rahda tarikle almış olduğumuz karındaşların da hediyelerini kabul rızıklarına se’at bazularına kuvvet kazanç ve karlarına bereket tatvil-i ömür ihsan eyle ve ömrümüz oldukça ehli beyt-i hanedan-ı Resul’e tevellamız kabul onlara bi-kusur incitenlere şetir emrini de kabul eyle ve şu meclisimize kitabet ustasıyla nasip olan Fuzuli? hazretlerinin de üzerimize himmetini hatır-ı cenab-ı hak kendisi mesrur ve ruhunu şad-ı handan eyle üçler beşler yediler kırklar cümlemizden hoşnut eyle
2.sayfa
Evliyayı azam enbiyayı kiram on iki imam on dört masum efendilerimiz şu meclisten halel olan defter-i amelimize kayıt ile günahlarımızı afv eyle Allah’ım ve salli ve sellim ve barek ali (ala) ve seyidina Muhammed’in ve Aliyyin ve Fatimetin vel-Hasanin vel-Hüseynin bi rahmetike ya erhamürrahimin velhamdülillahi rabbil-alemin evlad-ı resullulah ruhu için fatiha şahım
Belge 3
Belge yer numarası: Haşim Öztoprak Özel Arşivi nu. 269-273
Kazasker İsmet Efendi
Medrese-i hümayun ibtida hariç ile şarih-i menar Yusuf Efendi Medresesi Müderrisi kudvetü’l-ulama’il-muhakkikin Isparta Mehmet Takiyüddin Efendi zide, ilmuha mukil ve müstahak olmakla bilfiil Şeyhulislam ve Müfti-i enam olmak murassa Osmani ve Mecidi Nişanı Zişanlarını haiz ve hamil olan Halid Efendizade devletlü semahatlü Mehmet Celaleddin Efendi hazretlerinin tertibleri üzere ba-hareket-i hariç tevcih olundu
23 Safer sene 1320 (1 Haziran 1902)
Belge 4
Belge yer numarası: Haşim Öztoprak Özel Arşivi nu.275-280
Medrese-i Dersiyye Şeyhul-İslam Mustafa Efendi
Mederese-i mezbure ibtida dahil ile saniye Hüseyin Paşazade Mehmet Bey der-cami-i Ayasofya-i Kebir Medresesi Müderrisi Kudvet’ül-ulema’il-muhakkikin Ispartalı Mehmet Takiyüddin Efendi zide ilmuhu mukil ve müstahak olmakla bilfiil Şeyhul-islam ve Müfti-i enam olub imtiyaz nişan-ı hümayunla murassa Osmani ve Mecidi nişan-ı Zişanlarını haiz ve hamil olan Halid Efendi zade devletlü semahatlü Cemaleddin Efendi hazretlerinin tertibleri üzere ba-hareket-i dahil tevcih olunmak
(Tarih okunamadı)
Not: 3 ve 4 numaralı belgelerin okunmasında yardımcı olan Cumhuriyet Arşivi Emekli Daire Başkanı Oktay Şimşek’e teşekkür ederim.
Belge 5
Belge yer numarası: haşim Öztorak Arşivi nu: 297
İn kane refzen hub ali Muhammed felyeşhedu’l sekalan ini rafizi
Kale’l-imam Maliki rahimehullahi teala la nufazzilu ala biz’ati resullulah ehad
Esseha şeceratun fi’l-cenneti femen kane sehinun aheze bi gusnin minha felem yetrikehu eccenneti ve’l-şehha’u şeceretun fi’n-nar femen kane şahihan aheze ba’zen minha felem yetrikehu zalike’l-gusuni hatta yudkilehu’n-nar
Türkçesi:
İmam Şafii (Allah rahmet eylesin) buyurdu ki: Muhammed ehlini sevmek, Rafizilik ise, insanlar ve cinler şahit olsun ki ben Rafiziyim.
İmam Maliki buyurdu ki: Kimseyi Resullah’ın kızından (Fatıma’dan) üstün tutmayız.
Ebu Hureyre (Allah ondan razı olsun Ra) naklediyor. Resulullah (Alehisselam) buyurdular ki; Cömertlik cennette bir ağaçtır. Cömer olan kimse onun dalına tutunur ve onu cennete götürür. Cimrilik cehennemde bir ağaçtır. Cimri olan kimse onun dalına tutunur ve onu cehenneme kadar götürür.
(Belgeyi okuyan ve Türkçeye çeviren Cumhuriyet Arşivi Emekli Daire Başkanı Oktay Şimşek’e katkılarından dolayı teşekkür ediyorum).
NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.
Dr. İbrahim KARAER
e-mail: [email protected]
Yorum bulunmamaktadır.