Dr. İbrahim KARAER
Bu yazımızda, Hamid sancağı dahilindeki vakıflara ait Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Başkanlığında bulunan EV.d 13067 numaralı vakıf defterini inceleyeceğiz. Hamid sancağı dahilinde bulunan vakıfların hesaplarına ait 13067 numaralı evkaf defterinin başlangıç tarihi 25 Rabiul-evvel 1263 (13 Mart 1847), bitiş tarihi 17 Rabiül-ahir 1265 (12 Mart 1849)’dir. Defter, 19cmx48cm ebadında olup, görüntü sayısı altıdır. Adı geçen defteri internet ortamında incelediğimiz için sayfa, yaprak veya varak yerine “görüntü” ibaresini kullandık.
Birinci görüntüde “Evkaf Defterleri Defter no. EV.d 13067” yazılıdır.
İkinci görüntü defterin başlangıç sayfası olup, baş kısımda defter hakkında şu bilgi verilmiştir: “Nezaret-i Celile-i Evkaf-ı Hümayundan vürud edecek suret-i muhasebelerden bervechi tafsil müsteban olacağı cihetle Hamid sancağında vaki evkaf-ı şeriflerin altmış üç sene-i martı iptidasından ve dört senesi şubatı gayetine (sonuna) kadar hesabına ba-marifet-i şer’i bi’r-rüye? maa mürettebat hazine sene-i mezkurede canib-i nezaret-i celileleye takdim kılınmış olan memhur ve mümezzi müfredat defterinin miktarını mübeyyin defteridir.” (Belge-1: EV.d 13067-2)
Bu açıklamadan sonra “Kaza-i Isparta der liva-i Hamid” başlığı altında Isparta kazası dahilinde mevcut 88 vakıf mütevellisinin maaş ve muhasebe harcının dökümü yer almıştır.
Üçüncü görüntüde; “Kaza-i Yalvaç tabi liva-i Hamid” başlığı altında Yalvaç kazası dahilinde mevcut 32 vakıf;
“Kaza-i Eğirdir tabi liva-i Hamid” başlığı altında Eğirdir kazasında mevcut 20 vakıf;
“Keçiborlu Kazası” başlığı altında 11 vakıf mütevellisinin maaş ve muhasebe harcının dökümü yer almıştır.
Dördüncü görüntüde; “Karaağaç-ı Yalvaç Kazası” başlığı altında; 20 vakıf;
“Uluborlu Kazası” başlığı altında 28 vakıf;
“Gönen Kazası” başlığı altıda 5 vakıf;
“Afşar Kazası” başlığı altında 12 vakıf mütevellisinin maaş ve muhasebe harcının dökümü yer almıştır.
Beşinci görüntüde; “Barla Kazası” başlığı altında 10 vakıf;
“Ağlasun Kazası” başlığı altında 7 vakıf;
“Agros (Atabey) Kazası” başlığı altında 20 vakıf mütevellisinin maaş ve muhasebe harcının dökümü yer almıştır.
Defterin sonunda Hamid sancağı dahilindeki vakıf mütevellilerinin maaş ve muhasebe harçları toplamı verilmiştir. Bu tabloya göre;
Isparta kazası harc-ı muhasebe: 531 Maaş: 1.075
Yalvaç kazası “ “ : 120 “ : 423
Eğirdir kazası “ “ : 235 “ : 916
Keçiborlu kazası “ “ : 39 “ : 106
Karaağac-ı Yalvaç kazası “ “ : 31 “ : 141
Uluborlu kazası “ “ : 162 “ : 676
Gönen kazası “ “ : 11 “ : 45
Afşar kazası “ “ : 18 “ : 54
Barla kazası “ “ : 44 “ : 84
Ağlasun kazası “ “ : 37 “ : 106
Agros (Atabey) Kazası “ “ : 2039 “ : 4074
TOPLAM “ “ : 3270 “ : 7797
3270 guruş maaş, 7797 guruş muhasebe harcı, toplam 11.067 guruş
Defter H.1266 (1850 yılında bir üst makama takdim edilmiştir.
Maruz-ı bendeleridir ki
Nezaret-i Evkaf-ı Hümayun mülukaneye mülhak evkaftan Hamid sancağı kazalarında kain kaffe-i evkaf-ı şerifelerin altmış üç sene-i martı iptidasından ve altmış dört senesi şubatı gayetine (sonuna) kadar iktiza eden hesaplarına ba-marifet-i şer’-i şerif ve marifet-i çakeranem ile bi’r-ü’ye maa-mürettebat hazineye mahsus muhasebe defterinin takdimiyle balada muharrer suret-i muhasebelerinden maaş ve muhasebe olarak on bir bin altmış yedi guruşa baliğ olmuş ve ber muceb-i bala-zikr-i ati tenzil olarak hak-pay-i alilerine takdim hazine-i evkaf-ı hümayun kılınmış olmakla bi-mennihi te’ala muhat-ı ilm-i ara-yı rahimaneleri buyrulmak babında ol-babda her halde emr ü ferman hazreti menlehül emrindir fi sene 66 (Belge-2 EV.d 13067-5)
Mühür
EV.d 13067 numaralı defter kaydından Hamid sancağı dahilindeki 253 vakıfın yönetiminden sorumlu mütevellilerin adları ve bu mütevellilere ödenen maaş ile muhasebe harcı miktarları hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Bazı vakıf mütevellilerinin maaş almadığı görülüyor. Isparta kazası 88 vakıf ile birinci sırada, Yalvaç kazası 32 vakıf ile ikinci, Uluborlu kazası 28 vakıf ile üçüncü sırada; Gönen kazası 5 vakıf ile son sırada yer almıştır. Bu vakıf defterinin, Hamid sancağı dahilindeki vakıfların tamamını kapsamadığı anlaşılıyor.
Örnek olmak üzere defterde Uluborlu kazası vakıfları ile ilgili bilgileri okuduk ve aşağıda yayınladık (Belge-3 EV.d 13067).
1- Kaza-i mezburda Kabaca-i Sagir karyesi Sultan Alaeddin Cami-i Şerifi İmamı Mehmet İzzet Efendi / Muhasebe harcı 4, maaş-ı muharrer 15
2- Kargulala Mezraası Vakfının Müderris Mütevellisi olan es-seyyid Ahmet ve Yahya ve Abdülhamid / muhasebe harcı 7, maaş-ı muharrer 30
3- Merhum İshak Paşa Zaviyesi Vakfının Mütevellisi olan Mehmet Emin / muhasebe harcı 4, maaş-ı muharrer 15
4- Çeşme-i Kebir Mahallesinde Cami-i Şerif İmamı Hafız Mustafa / Maaş ve muhasebe harcı yok
5- Yassıviran karyede Deli /Veli Hasan Paşa Cami-i Şerif Mütevellissi es-seyyid Mehmed / muhasebe harcı 4, maaş-ı muharrer 15
6- Senirkent karyede cami-i şerif imamı Ali Efendi / muhasebe harcı 8, maaş-ı muharrer 35
7- Bahçe mahallesinde Abdurrahim Cami-i şerifi mütevellisi Mehmet Alim / muhasebe harcı 2, maaş-ı muharrer 10
8- Zekeriya Baba Zaviyesi zaviyadarı es-seyyit-Mustafa / Maaş ve muhasebe harcı yok
9- Senirkent karyede Ahi Hüseyin Zaaviyesi Zaviyedarı Veli halife / muhasebe harcı 7, maaş-ı muharrer 25
10- Koyun Gözü mezrasının mezraadarlığı Seyyid Hasan ve Mehmet Murat Efendi, muhasebesi görülmüş idüğü / muhasebe harcı 22, maaş-ı muharrer 300
11- Yassıviran nam karyede Mescid-i Şerif Vakfı İmamı Hasan Efendi / maaş ve muhasebe harcı yok
12- Kabaca nam karyede Çaylak Kuyusu Mütevellisi Şeyh Mehmet / muhasebe harcı 6, maaş-ı muharrer 25
13- Alemdar Zaviyesi Mütevellisi Haşim Efendi / muhasebe harcı 2, maaş-ı muharrer 10
14- Bisse nam karyede Bula Hatun Zaviyesi Fatma Hatun / muhasebe harcı 5, maaş-ı muharrer 20
15- Bahçe Mahallesinde Şeyh Arap Cami-i Şerifi İmamı Hafız Ahmet / muhasebe harcı 3, maaşı yazılmamış
16- Merhum ve mağfur Sultan Alaeddin Cami-i Şerif İmamı Abdullah Efendi / muhasebe harcı 10, maaş-ı muharrer 50
17- Tahta Pazarı Mahallesinde Mescid-i Şerif İmamı Şeyh Mustafa Efendi / muhasebe harcı 1, maaş-ı muharrer 5
18- Yassıviran karyede vaki Şeyh Baba Kargın Zaviyesi Şerif Emin / muhasebe harcı 2 / maaş-ı muharrer 10
19- Hoca Ahmet Mahallesinde Mescid-i Şerif İmamı es-seyyid Ahmet Efendi / muhasebe harcı 1, maaş-ı muharrer 3
20- Müteveffa Sultan Alaeddin Cami-i Şerif İmamı Ahmet Efendi / muhasebe harcı 4, maaş-ı muharrer 20
21- Ahi Ömer Ahi Muhiddin Zaviyesi Vakıf Mütevellisi Seyyid İbrahim / muhasebe harcı 2, maaş-ı muharrer 8
22- Kabal Mahallesinde Mescid-i Şerif İmamı Es-Seyyid Abdi? Efendi / muhasebe harcı 3, maaş-ı muharrer 11
23- İmam Mahallesinde vaki Cami-i Şerif mütevellisi es-Seyyid Mustafa İbrahim / muhasebe harcı 3, maaş-ı muharrer 11
24- Efendi Sultan Mahallesinde Mescid-i Şerif ve Lonca? Mütevellisi Hasan Hüseyin / maaş ve muhasebe harcı yok
25- Merhum ve mağfurdan Evliya Paşa Vakfı Zaviyesi Mütevellisi Hafız el-hac Süleyman / muhasebe harcı 2, maaş-ı muharrer 10
26- Senirkent karyede Şeyh Ahmet Zaviyesi Şeyh Ahmed / muhasebe harcı 8, maaş-ı muharrer 30
27- Senirkent karyede cebelden icra olunan mai-i leziz ve çeşmelerin tamir ve termim mütevellisi / maaş ve muhasebe harcı yok
28- Çeşme-i Kebir Mahallesinde Cami-i Şerif İmamı es-Seyyid Mehmet Emin Efendi / muhasebe harcı 5, maaş-ı muharrer 18
Uluborlu kazasında bulunan 28 vakıftan 16 tanesi kaza merkezinde, 12 tanesi köylerde bulunmakta idi. Kaza merkezinde 8 cami, 4 Mescit, 3 Zaviye, 1 Kargulala Mezrası (Medresesi) vakfı bulunmakta idi. Bisse (Başköy)’de 1 zaviye, Gençali köyünde Koyun Gözü Mezra’ası (Zaviyesi), Kabaca-i Sagir (Küçük Kabaca) köyünde 1 cami, Kabaca (Büyükkabaca) köyünde 1 çeşme ve kuyu, Yassıviran (Yassıören) köyünde 2 zaviye, 1 cami ve 1 mescit; Senirkent köyünde 2 zaviye, 1 cami ve 1 çeşme vakfı mevcut idi.
SONUÇ
Hamid sancağı dahilinde bulunan vakıfların mütevellilerine ödenen maaş ve muhasebe harcına ait bilgileri içeren EV.d 13067 numaralı vakıf defterinde en çok dikkati çeken husus; Agros (Atabey) kazasındaki Ata Bey Gazi Medresesi Vakfının mütevellisine ödenen 4.000 guruş maaş ve 2.000 guruş muhasebe harcıdır. Hamid sancağındaki vakıf mütevellilerine ödenen ortalama maaş 5,03 guruş, muhasebe harcı yaklaşık 23 guruştur.
Defterde kayıtlı Uluborlu kazası vakıfları arasında ilk defa Senirkent köyündeki dağdan getirilen suyun ve çeşmelerin bakım ve tamiriyle ilgili bir vakıfla karşılaştık. Daha önce incelediğimiz vakıf defterlerinde, Senirkent köyündeki çeşme vakfı ile karşılaşmamıştık.
Uluborlu kazası vakıfları arasında dikkati çeken başka bir husus; Bisse (Başköy)’deki Bula Hatun Zaviyesnini bir kadın tarafından yönetilmiş olmasıdır. Bula Hatun Zaviyesi Mütevellisi Fatma Hatun, bu görevi karşılığında 20 guruş maaş almıştır. Günümüzde kadınları dört duvar arasına kapatmak için telkinde bulunanlara ibret olsun.
BELGELER
Belge 1
Belge 2
Belge 3
KAYNAKLAR
COA EV.d 13067
NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.
Dr. İbrahim KARAER
Didim / 2 Haziran 2024
Yorum bulunmamaktadır.