Dr. İbrahim KARAER
“Senirkent Tarihi” adlı dizi yazımızın bu bölümünde, Senirkent halkının Milli Mücadele Döneminde düşman işgaline ve memleketin huzurunu bozan çetelere karşı verdiği mücadeleyi anlatacağız. 16 Ekim 1918 – 22 Aralık 1920 tarihleri arasında Senirkent’te Nahiye Müdürü olarak görev yapan Ahmet İhsan Kılıç ve Isparta Kuvayı Milliye Reisi ve Birinci Dönem Isparta Milletvekili Hafız İbrahim Demiralay’ın hatıralarından geniş ölçüde yararlanılmıştır. Ahmet İhsan Kılıç’ın hatıraları, 1958 yılında Hür Senirkent gazetesinde yayınlanmış; Hafız İbrahim Demiralay’ın hatıraları 1990 ve 1998 yıllarında kitap olarak basılmıştır.
1.Senirkent’te Heyeti Milliye ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin Kuruluşu ve Faaliyetleri
Senirkent halkı, Milli Mücadele döneminde de en ön safta yerini almıştır. I. Dünya Savaşı sonunda her taraftan düşman işgal ve istilasına uğrayan vatanın kurtuluşu ve millî bağımsızlık için Nahiye Müdürü Ahmet İhsan Beyin teşebbüsleri ve önderliğinde Senirkent’te Müdafaa-i Milliye, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulmuş ve Kuvayı Milliye teşkil ettirilmiştir (Kılıç, 20 Aralık 1958). Cemiyetlerin kuruluş tarihi ve ilk kurucuları hakkında elimizde bilgi mevcut değil. ATASE Arşivinde bulunan 23 Temmuz 1335 (1919) tarihli belgede; Dinar, Uluborlu ve Eğirdirlilerin vatanı kurtarmak amacıyla gizli teşkilatlar kurmaya başladıkları belirtilmiştir (ATA-ZB 1/46-1). Bu belgeye dayanarak, Isparta ve çevresinde vatanı kurtarmak için milli cemiyetlerin çok erken tarihte kurulmaya başladığını söylemek mümkündür.
Eğirdir, Yalvaç, Uluborlu, Karaağaç, Senirkent Heyet-i Milliye Başkanlıklarına gönderilen 25 Eylül 1335 (1919) tarihli telgrafta; askeri birliklerden ve jandarmadan kaçan askerlerin Kuvayı Milliyeye katılmaları ve mahallinde kullanılmalarının sakıncalı olduğu belirtilerek bu askerlerin asıl kıtalarına gönderilmeleri istenmiştir (Hafız İbrahim, 1998: 145).
Senirkent Heyet-i Milliyesine çekilen 28 Eylül 1335 (1919) tarihli telgrafta; Senirkent Heyet-i Milliyesinin doğrudan sancağa bağlanma isteğinin görüşülmekte olduğu, ortaya çıkan durum hakkında bilgilendirilmek ve gerekli talimatı almak üzere Senirkent Heyetinden birinin sancak merkezine (Isparta) gönderilmesi istenmiştir (Hafız İbrahim, 1998: 147). Senirkent – Uluborlu arasındaki çekişmenin Milli Mücadele Döneminde de devam ettiği görülüyor. Uluborlu kazasına bağlı nahiye merkezi olan Senirkent Heyeti Milliyesi, doğrudan Isparta sancak merkezi Isparta’ya bağlanmak istemiş; bu isteği kabul görmüş, 18 Şubat 1336 (1920) tarihine kadar doğrudan Sancak merkezine bağlı olarak faaliyetini sürdürmüştür.
Uluborlu, Keçiborlu, Senirkent Heyet-i Milliyelerine gönderilen 30 Eylül 1335 (1919) tarihli telgrafta; kaçak askerlerin elbise ve bilcümle teçhizatları ile beraber bir hafta zarfında teslim olmaları, fuhşiyat ve bilumum içkinin yasaklandığı, postalara sansür konulduğu, kaçak mektup gönderen ve götürenlerin şiddetle cezalandırılacakları beyanname ile her tarafa ilan edildiği; bu minval üzere takibatta bulunulması istenilmiştir (Hafız İbrahim, 1998: 149).
Isparta Heyeti Milliyesinden Senirkent Heyet-i Milliyesine çekilen 7 Teşrinievvel 1335 (7 Ekim 1919) tarihli telgrafta; Küçük Dede’den alınan telgrafta Keçiborlu’dan alıp götürdüğü silahların kullanılmasının doğru olmadığı, gönüllü erlere dağıtılan bu silahların toplatılarak ilk vasıta ile Isparta’ya gönderilmesi istenmiştir. (Hafız İbrahim, 1998: 156).
Uluborlu ve Senirkent Heyet-i Milliyelerine çekilen 8 Ekim 1919 tarihli telgrafta; “Küçük Efe’nin Heyet-i Milliyelerin bilgi ve oluru dışında herhangi bir yetkiye sahip olmadığı; Isparta Heyeti Milliyesi tarafından da kendisine bir görev verilmediği belirtilerek gerekli talimatı almak üzere Küçük Efenin Isparta’ya hareketinin tebliğ edilmesi istenmiştir (Hafız İbrahim, 1998: 156). Yukarıdaki telgraflarda adı geçen Küçük Dede / Küçük Efenin Senirkent halkından olduğu anlaşılmaktadır.
Uluborlu, Yalvaç, Eğirdir, Senirkent, Keçiborlu ve Karaağaç Heyet-i Milliyelerine çekilen 5 Kasım 1919 tarihli telgrafta; asayiş ve inzibatın sağlanması noktasından şer’an ve kanunen de yasak olan işret, kumar, fuhşiyat ve diğer sefahatlerin heyet kararıyla yasaklandığı ve buna cür’et edenlerin kanuna teslim edilmeleri istenmiştir. (Hafız İbrahim, 1998: 166).
Isparta Heyeti Milliye Reisi Hafız İbrahim (Demiralay) imzası ile Isparta çevresinde faaliyet gösteren Eğirdir, Uluborlu, Yalvaç, Karaağaç, Senirkent, Keçiborlu, Ağlasun Heyet-i Milliyelerine çekilen 8 Kanun-ı Evvel 1335 (8 Aralık 1919) tarihli telgraf örneği aşağıdadır (Bozkurt, 2007: 43).
Aydın ve Çevresi Genel Kumandanı Demirci Mehmet Efe’den alınan emir aşağıya çıkarılmıştır. İstenenlerin hemen yapılması ve bu genelgenin ilçe ve köy halkına duyurulması önemlidir. 8 Kanun-ı Evvel 1335 (8 Aralık 1919)
Reis İbrahim
1– Halkta bulunan silah ve cephanenin 10 gün içinde bağlı bulundukları Heyet-i Milliyelere teslimleri şarttır.
2– Isparta sancağına bağlı ilçe, nahiye ve köylerden toplanan silah, cephane ve mühimmat, Isparta Heyet-i Milliyesine teslimi zorunludur,
3– Toplanan mücahitler, Isparta Heyet-i Milliyesinin talimatları doğrultusunda hareket edeceklerdir,
4– Isparta Heyet-i Milliyesinin vereceği emirler, Isparta sancağına bağlı Heyet-i Milliyeler tarafından yerine getirilmek zorunludur,
5– Halkın elindeki silah ve cephanenin teslimi için verilen süre, bu genelgenin ilanından itibaren 10 gündür.
İzmir’in işgali ve burada halka yapılan mezalimden dolayı Heyet-i Temsiliye vasıtasıyla İtilaf Devletleri temsilcileri nezdinde protestoda bulunulması isteğiyle memleketin çeşitli yerlerinden telgraflar çekilmiş, beyannameler yayınlanmıştır. 10 Ocak 1920 tarihinde Senirkent’ten Heyeti Temsiliye’ye çekilen telgrafta; İzmir’in işgali ve Yunanlıların yaptıkları mezalim protesto edilmiştir (Turan, 1999: 269).
Senirkent Müdafaa-i Milliye Reisi tarafından 17 Şubat 1336 (1920) tarihinde Isparta Müdafaa-i Milliye Başkanlığına çekilen telgrafta Senirkent mahalle ve köylerindeki Müdafaa-i Milliye teşkilatlarında görev alanların isimleri bildirilmiştir (Hafız İbrahim, 1998: 143 ve Köstüklü, 1990).
Isparta Müdafaa-i Milliye Riyasetine
Sayı: 44 Tarih 17 Şubat 1336 (1920)
15 Şubat 1336 ve 43 numaralı telgraf name-i aliyelerine cevabdır.
Şimdiye kadar kutsal vatanımızın korunması uğrunda fedakarlık gösteren ve Yönetim Kurulunu oluşturan 7 kişi ile mahalleler ve köy heyetlerinin isimleri yazılmış olmakla gereği arz olunur.
Senirkent Müdafaa Hukuk Reisi
MMühür)
Senirkent Müdafaa-i Hukuk Heyeti
Reis Bezirganzade Ali Efendi
Aza Başyiğitzade Süleyman Efendi
Aza Meydanzade Hafız Mehmet Efendi
Aza İdriszade Ali Efendi
Aza Durmuşzade Tevfik Efendi
Aza Yassıviranlı Hüseyin Efendi
Aza Tola Bayramzade Hacı Veli Efendi
Mahalle Teşkilatları
Taşmescit Mahallesi
Reis İdriszade Mehmet Efendi
Aza Türkmenzade Mehmet Efendi
Aza Boncukzade Hasan Tahsin Efendi
Çeşme-i Kebir Mahallesi
Reis Hacızade Hasan Hüseyin Efendi
Aza Hacı Süleyman Efendi
Aza İbişzade Ali Efendi
Şeyhler Mahallesi
Reis Tola Bayramzade Hacı Molla Efendi
Aza Yassıviranlızade Ali Efendi
Aza Tola Bayramzade Seyit Ali Efendi
Hamidiye Mahallesi
Reis Başyiğitzade Durmuş Efendi
Aza Durmuşzade Mehmed Efendi
Aza Müezzinzade Halil İbrahim Efendi
Pazar Mahallesi
Reis Terzizade Osman Efendi
Aza Halil İbrahim Efendi
Aza Topaçzade Hacı Hafız Efendi
Turgutlar Mahallesi
Reis Şevkilizade (Şavklızade) İsmail Efendi)
Aza Karazade Tevfik Efendi
Aza Marzızade Mehmed Efendi
Orta Mahalle
Reis Musa Efendizade Ahmed Efendi
Aza Hacıbabazade Hakkı Efendi
Aza Turgutzade Kamil Efendi
Hızırçelebi (Hıdır Çelebi) Mahallesi
Reis Şükürzade Yusuf Efendi
Aza Meydanzade Osman Efendi
Aza Durmuşzade Tevfik Efendi
Köy Teşkilatları
Yassıviran Köyü
Reis Kadızade Hafız Osman Efendi
Aza Karamollazade Mehmed Efendi
Aza Bayazitzade Mustafa Ağa
Aza Tekenişzade Hüseyin Ağa
Güreme Köyü
Reis İmamzade Hafız Mehmet Efendi
Aza Küçükoğlu Mehmet Efendi
Aza Kolcuoğlu Ali Çavuş
Garip Köyü
Reis Zümikcizade Ali Efendi
Aza Hacı Mustanzade Mehmet Efendi
Aza Müezzinzade Süleyman Ağa
Ülegüp (Uluğbey) Köyü
Reis Hüseyinzade Murat Efendi
Aza Boyacıoğlu Ali Ağa
Aza Abbaszade Hasan Efendi
Kabaca Köyü (Büyükkabaca)
Reis Emirzade İsmail Ağa
Aza Emirzade Ahmed Çavuş
Aza Türidizade Mehmet Efendi
Aza Bardakçızade İsmail Ağa
Senirkent Heyet-i Milliyesine çekilen 18 Şubat 1336 (1920) tarihli telgrafta, cepheye asker gönderilmesinde gevşek davranıldığı, bunun sorumluluk gerektirdiği hatırlatılarak Uluborlu’da diplomalı doktor bulunması ve askeri işlemlerin Uluborlu’ya bağlı olması sebebiyle bundan böyle Uluborlu Heyeti Milliyesi ile ortaklaşa çalışılarak bir an önce mücahitlerin cepheye gönderilmesi istenmiştir (Hafız İbrahim, 1998: 185).
Isparta sancağında faaliyet gösteren Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerine çekilen TBMM Reisi Mustafa Kemal imzalı 7 Mayıs 1920 tarihli telgrafta; Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışı münasebetiyle 23 Nisan 1920 tarihinin “milli bayram” olarak kabul edildiği haber verilmiştir (Bozkurt, 2007: 56):
Eğirdir, Yalvaç, Uluborlu, Karaağaç, Senirkent, Keçiborlu Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerine,
Kurtuluş davamız için bağımsızlık aşkı ile ayağa kalkan Anadolu’nun bu kutsal davayı temsil ve müdafaa için oluşturduğu Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1920 yılının 23. günü açılmıştır. Yeni ve ulvi bir tarihe başlangıç olan bu büyük günü millet hatırında ebediyen yaşatmak üzere Meclisimiz 23 Nisan gününü özel bir kanunla Milli Bayram kabul etmiştir.
Bu kutsal günü gerçekleştiren milliyetçilerin en canlı ve fedakâr teşkilatları olan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Heyetlerini içten bir saygı ve sıcaklıkla kutlar ve kutlama telgrafının bütün kaza, nahiye, köy ve mahallelere kadar bütün halkımıza duyurulmasını rica ederim efendim. 7 Mayıs 1920
TBBM Reisi
Mustafa Kemal
TBMM I. Dönem Isparta Milletvekili Mehmet Nadir Süldür, anılarında vatansever Senirkent halkının milli mücadeleye katkılarından övgüyle söz etmiştir: “Biz mavzerleri Antalya’dan alıp gelme zamanı olan üç günde, vatansever Senirkent halkı, dişini tırnağına takarak kayda değer yardımlar toplamışlar. Aziz Senirkentliler gönüllülük esasına uymuşlar. Senirkent halkından Senirkent Müdafaa-i Hukuk Heyeti Başkanı Bezirganzade Ali, Başyiğitzade Süleyman, Tola Bayramzade Hacı Veli, Yassıviranzade Hüseyin, İdriszade Ali, Meydanzade Hafız Mehmet Efendiler cansiparane çalışmışlar. Isparta Merkez, ilçe ve kasabalarımızdan aynı heyecanla tonlarca yardım toplamışlar. Depolarımız dolup taştı. Aziz milletimizin zihninde “vatan” adı geçti mi; canını, malını memleket için feda etmekte! Vatansever Senirkent halkından cepheye, Mehmetçiğe gönderilmek üzere yapılan bazı yardımlar dikkat çekiyordu: Fasulye-Börülce iki bin okka. Küpecik toprak kavanozlar içinde dondurulmuş, bozulmaması için üzeri arı mumuyla belenmiş sadeyağ (tereyağı). Üzerlerine temiz, ak tabaka tütün (cigara) kağıtlarının üzerine yazılmış ‘Allahım canımız vatanımız için vuruşan Mehmetçiğime selam olsun. Amin’ yazılmış dualarıyla doluydu. Sekiz katır yükü kara üzüm kurusu 16 çuval, Pabuçluk-Çarık için 40 hayvan derisi (sahtiyan), 100 çift yün çorap, 150 kile hayvan yemi arpa, 15 kile bulgur, 50 toprak desti içinde üzüm pekmezi, 2 çuval kurutulmuş, tuzlanmış keçi kakacı… Hepimiz Allah’a şükür vatanseveriz! Ancak Senirkent halkının vatanseverliğine hayran kalmamak elde değil azizim! I. TBMM Isparta Milletvekili Mehmet Nadir Süldür” (Aygün, 1 Kasım 2019).
(Devam edecek)
KAYNAKLAR
– ATASE Arşivi ATA-ZB 1/46-1
– Aygün, Bayram (1 Kasım 2019), “Bir Milletin Topyekun Mücadelesi: Kurtuluş Savaşı ve Isparta”. Son.32.com
– Bozkurt, Recep (2007), Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir (1919-1922). Eğirdir, 2007:
– Hafız İbrahim Demiralay’ın Hatıratı ve Isparta’da Mili Mücadele İle İlgili Belgeler (1998) / Bayram Kodaman ve Hasan Babacan, Isparta: Göltaş
– Kılıç, Ahmet İhsan (20 Aralık 1958), “Milli Mücadele Yıllarında Senirkent”, Hür Senirkent
– Köstüklü, Nuri (1990), Milli Mücadelede Denizli, Isparta ve Burdur Sancakları, Ankara:
– Turan, Mustafa (1999), Yunan Mezalimi, Ankara:
NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.
Dr. İbrahim KARAER
Didim, 10 Haziran 2023
Yorum bulunmamaktadır.