Dr. İbrahim KARAER
GİRİŞ: XVI. Yüzyılda Büyükkabaca (Yörükkabacalı) köyünde üç adet vakıf bulunduğunu görüyoruz. 1570-1571 tarihli defterde kayıtlı Uluborlu kazasındaki vakıflar arasında Yörükkabacalı köyündeki Cami-i Şerif Vakfının 2.316 akçe; Karye-i Yörükkabacalı Vakfının 7.090 akçe; Muallimhane-i Ali Hâce Vakfının 5.605 akçe hasılı (geliri) olduğu kayıtlıdır (Karaca, 2012: 133-134,165). Kanuni Sultan Süleyman zamanında Yörükkabacalı köyünde inşa edilen çeşmenin tamirat ve bakımı için köyün gelirleri bu çeşmeye vakfedilmiştir. Karye-i Yörükkabacalı Vakfının bu çeşmeye ait vakıf olduğunu düşünüyoruz. Çaylak Köyü gelirlerinin vakfedildiği Çaylak Kuyusu Vakfı ile Yörükkabacalı Köyü Vakfı; Kanuni Sultan Süleyman zamanında “Çaylak Kuyusu ve Çeşmesi Vakfı” olarak birleştirilmiştir. Bu vakıfla ilgili daha geniş bilgi için https:ibrahimkaraer32.wordpress.com, www.dtcfbirlik.com ve www.edebiyatdefteri.com sayfalarında yayımlanan yazıma bakılabilir.
Büyükkabaca Kasabasındaki Cami Vakıflarıyla İlgili Belgeler
1570-1571 tarihli evkaf defterinde adı geçen Cami-i Şerif Vakfı adına, 1 Rabiul-evvel 1287 (1 Haziran 1870) belgede rastlıyoruz. Aradan geçen 300 yıllık sürede bu vakıfla ilgili elimizde başka bilgi ve belge mevcut değil. Bu belgeden, Uluborlu kazası Kabaca-i Kebir köyünde bulunan Cami-i Şerife 1 Rabiul-evvel 1287 (1 Haziran 1870) tarihinde Halil Efendi’nin günlük 4 akçe ücretle hitabet tayin edildiğini öğreniyoruz. Halil Efendinin ölümüyle boşalan hitabet görevine 4 Rabiul-ahir 1330 (23 Mart 1912) tarihinde büyük oğlu Hafız Mehmet Efendi atanmıştır. Söz konusu belgelerde Kabaca-i Kebir köyündeki caminin adı belirtilmemiş, “Cami-i Şerif” ifadesi kullanılmıştır (Belge-1 VGA 150-240-4708). Bu ifadeden, Kabaca-i Kebir Köyü Camisi, anlamını çıkarmak mümkündür. Ancak bu tarihlerde Kabaca-i Kebir köyünde “Hacı İbrahim Ağa bin Mustafa Cami-i Şerifi” adında başka bir cami daha bulunmaktadır. XVI. yüzyıldan XX. Yüzyıla intikal eden Cami-i Şerif, günümüzde Dere Mahallesi Camisi olarak varlığını sürdürmektedir.
Büyükkabaca köyünde 1870’li yıllarda bulunan Hacı İbrahim Ağa bin Mustafa Cami-i Şerifine 26 Şaban sene 1290 (19 Ekim 1873) tarihinde Hafız Mustafa Efendi imam olarak atanmıştır. Hafız Mustafa Efendinin ölümüyle boşalan imamet görevine 17 Cemaziyel-evvel sene 1317 (23 Eylül 1899) tarihinde büyük oğlu Fahreddin Efendi; Fahreddin Efendinin ölümüyle boşalan bu göreve 11 Mart 1931 günü vekaleten İbrahim oğlu İsmail atanmıştır. Aynı belgeden, Hacı İbrahim Ağa bin Mustafa Cami-i Şerifi Vakfının para vakfı olduğu anlaşılıyor (Belge-2 VGA 149-316-4290). Günümüzde, Büyükkabaca kasabası Orta Mahallede bulunan H. İbrahim Ağa Camisi, bu caminin devamı olmalıdır.
Üçüncü belge; Kabaca-i Kebir köyünün Aşağı Mahalle Camisi hatipliğine İbrahim’in atanmasıyla ilgilidir. İbrahim’in atanma tarihi belirtilmemiştir. Ali oğlu İbrahim’in 29 Ocak 1930 tarihinde istifasıyla boşalan hatipliğe; ehliyet-i kamile sahibi olduğu belirtilen İbrahim oğlu İsmail, 11 Mart 1931 tarihinde vekaleten atanmıştır (Belge-3 VGA 149-316-4302).
Günümüzde Büyükkabaca Kasabasındaki Camiler
Büyükkabaca kasabasında günümüzde sekiz cami bulunmaktadır. Bu camiler hakkında Cami Mahallesi Muhtarı, Sultan Süleyman Mahallesi Muhtarı, Karşı Mahallesi Muhtar Vekili Mustafa Cengiz, köy halkından Ahmet Temurçin, Emekli İş Müfettişi Fazıl Ölmez ve Makine Mühendisi Kürşat Bozkurt ile yaptığımız telefon görüşmeleriyle aşağıdaki bilgilere ulaşılmıştır.
Dere Mahallesi Camisi
Büyükkabaca kasabasının en eski camisi Dere Mahallesi Camisidir. Bilindiği gibi Büyükkkabaca köyü Dere Mahallesinde kurulmuş, zamanla güneydoğu istikametinde genişlemiştir. Günümüzde mahallenin adı, Cami Mahallesi olarak değiştirilmiştir. 1570-1571 tarihli defterde ve 1870 tarihli belgede adı geçen Cami-i Şerif, bu cami olmalıdır. Toprak damlı olduğu söylenen eski cami yıkılarak, yerine 1970 yılında bugünkü Cami inşa edilmiştir.
Hacı İbrahim Ağa Camisi
1870 tarihli belgede adı geçen Hacı İbrahim Ağa Camisi, Orta Mahallede bulunmaktadır. Toprak damlı olan eski cami 1958 yılında yıkılarak, yerine 1962 yılında bugünkü cami inşa edilmiştir. Orta Mahalledeki Hacı İbrahim Ağa Camisinin 200 metre ilerisinde, Hacı İbrahim Ağa Camisinden daha eski bir cami daha bulunmakta idi. Bu cami 1960’larda yıkılmış, yerine cami yapılmamıştır (Mustafa Cengiz ve Ahmet Temurçin, 13.03.2023).
Aşağı Mahalle Camisi / Kara Kubbe Camisi
Aşağı Mahallenin adı, günümüzde Zafer Mahallesi olarak değişmiştir. Bu mahallede üç cami bulunmaktadır. Zafer Mahallesindeki en eski cami Zafer Mahallesi (Kara Kubbe) Camisidir. Tek odalı ve toprak damlı olan eski cami 1965 yılında yıkılarak 1967 yılında bugünkü cami inşa edilmiştir (Ölmez, 14.03.2023). 1930 tarihli belgede geçen Aşağı Mahalle Camisi, bu cami olmalıdır.
Zafer Mahallesindeki Merkez Camisi / Çarşı Camisi,
1960 yılında yapılan Çarşı Camisi, 2009 yılında yıkılarak, yerine 2011 yılında bugünkü cami inşa edilmiştir (Bozkurt, 16.03.2023).
Zafer Mahallesindeki Pazar / İmir Camisi ise 1999 yılında inşa edilmiştir.
Büyükkabaca Kasabası Karşı Mahallesindeki Yeni Cami 1995,
Büyükkabaca Kasabası Sanayi Camisi 1995,
Sultan Süleyman Mahallesinde bulunan Sultan Süleyman Camisi, 2001/2003 yılında inşa edilmiştir.
Sonuç
Büyükkabaca köyünde 1870’li yıllarda “Cami-i Şerif” ve “Hacı İbrahim Ağa bin Mustafa Cami-i Şerifi” adlı iki cami bulunduğunu, bu iki caminin 1900’lü yılların başında varlıklarını sürdürdükleri görülüyor. Ayrıca, 1930’lu yıllara ait belgeden “Kabaca-i Kebir Köyü Aşağı Mahalle Camisi”nden haberdar oluyoruz. Üç caminin yapılış tarihi ve bu cami vakıflarının kuruluş tarihleri hakkında elimizde bilgi mevcut değil.
Günümüzde Büyükkabaca kasabasında sekiz cami bulunmaktadır. 1870 tarihli belgede adı geçen “Cami-i Şerif”in, günümüzde Dere Mahallesi Camisi adıyla; Hacı İbrahim Ağa bin Mustafa Cami-i Şerifinin, Orta Mahallede bulunan Hacı İbrahim Ağa Camisi olarak varlığını sürdürdüğü anlaşılıyor. Günümüzde Büyükkabaca kasabasındaki Aşağı Mahallenin ismi, Zafer Mahallesi olarak değişmiştir. Zafer Mahallesinde üç cami bulunmaktadır. Bu camilerden en eski olan Zafer Mahallesi (Kara Kubbe) Camisi, 1930’larda Kabaca-i Kebir köyünde bulunan Aşağı Mahalle Camisinin devamı olmalıdır.
BELGELER
Belge 1
Belge yer numarası: VGA 150-240-4708
Nev’i cihat: Hitabet
Vezaif-i muhassasat esami-i mutasarrifat: Yevmi 4 akçe, Halil Efendi
Tevcih Tarihi: 1 Rabiul-evvel 1287 (1 Haziran 1870)
Vakfı ismiyle hayrat-ı müberranın mahal ve mevki’i: Evkaf mülhakatından Uluborlu kazası muzafatından Kabaca-i Kebir karyesinde kain cami-i şerif vakfı
Atik Esas Defteri: Askeri (..) 170
Şürut-ı Vakıf: –
Vukuat ve mülahazat: Mumaileyhin vefatıyla mahlulünden kebir oğlu Hafız Mehmet Efendiye ba-hatt-ı hümayun tevcih olunmuştur fi 4 Rabiul-ahir 1330 (23 Mart 1912)
Arz 784
27/9318
Belge 2
Belge yer numarası: VGA 149-316-4290
Nev’i cihat: İmamet
Vezaif-i muhassasat esami-i mutasarrifat: Senevi 200 guruş, Hafız Mustafa Efendi
Tevcih Tarihi: 26 Şaban sene 1290 (19 Ekim 1873)
Vakfı ismiyle hayrat-ı müberranın mahal ve mevki’i: Uluborlu kazasına tabi Kabaca-i Kebir karyesinde el-hac İbrahim Ağa bin Mustafa Cami-i Şerifi nukud-ı mevkufesi
Atik Esas Defteri: 486/ 1025
Şürut-ı Vakıf:
Vukuat ve mülahazat: Mumaileyhin vefatıyla kebir oğlu Fahreddin Efendiye ba-irade-i aliyye tevcih fi 17 Cemaziyel-evvel sene 1317 (23 Eylül 1899)
Hülasa 1041
Mumaileyhin ölmesiyle açılan bu cihat makamının 11.03.1931 gün ve 121 sayılı musavere ve karar ile vekaleten İbrahim oğlu İsmail’e verilmiştir
527/58
Belge 3
Belge yer numarası: VGA 149-316-4290, VGA 149-316-4302
Nev’i cihat: Hatiplik
Vezaif-i muhassasat esami-i mutasarrifat: İbrahim
Tevcih Tarihi: –
Vakfı ismiyle hayrat-ı müberranın mahal ve mevki’i: Uluborlu ilçesine bağlı Senirkent bucağının Kabaca-i Kebir köyünün Aşağı Mahallesi Camii
Atik Esas Defteri: –
Şürut-ı Vakıf: –
Vukuat ve mülahazat: Ali oğlu İbrahim’in 29.01.1930 tarihinde istifa ile açılan hatipliğine ehliyet-i kamile sahibi (..) kardaş İbrahim oğlu İsmail’e vekaleten ciheti tevcih cihet-i heyet-i müşavirliğinin 11.03.1931 gün ve 121 sayılı kararı ile
529/58
KAYNAKLAR
– Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi: VGA 149-316-4302, VGA 150-240-4708
– Bozkurt, Kürşat (16.03.2023), Makine Mühendisi Kürşat Bozkurt ile yapılan görüşme
– Büyükkabaca kasabası Cami Mahallesi, Karşı Mahalle, Orta Mahalle ve Sultan Süleyman Mahallesi Muhtarları ile 13 Mart 2023 tarihinde yapılan telefon görüşmesi
– Karaca, Behset (2012), XV. Ve XVI. Yüzyıllarda Uluborlu Kazası, Isparta:
– Ölmez, Fazıl (14.03.2023), Emekli İş Müfettişi Fazıl Ölmez İle Yapılan Görüşme
NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.
Dr. İbrahim KARAER
ANKARA, 15 Mart 2023
Yorum bulunmamaktadır.